Karpuz tek yıllıktır ve yerde sürünerek gelişir. Gövde
yayılarak gelişir, merkezden etrafa doğru 2-4 m arasında yayılabilir. Ana
gövde kendi haline bırakılıp 80-100 cm olunca, dipten 4-5 adet yan sürgün
gelişir. Yuvarlak gövde ve üzeri hafif tüylü, gövde rengi yeşil ve yeşilin
tonlarındadır. Yaprakları kısa, orta bazen de uzunca bir sapla gövdeye bağlı,
yaprakları oldukça derin, dilimli 3-5 loptan oluşur. Yaprak rengi açık yeşil,
yeşil ve koyu yeşil olurken, yaprak altı daha mat bir renktedir.
Karpuz yetiştirmek için en uygun topraklar akarsu
kenarlarındaki milli topraklarla, su tutma kapasitesi yüksek kumlu-tınlı veya
tınlı-kumlu topraklardır. Yetiştirme dönemi kısa olan yerlerde ve erkencilik
düşünüldüğünde hafif kumlu topraklarda yetiştiricilik yapılmalıdır. Kökleri
narin olduğu için ağır topraklar tercih edilmez. Bu nedenle toprak derinliğinin
fazla olması ve taban suyunun 1 m civarında bulunması karpuz için
idealdir. Karpuz yetiştiriciliği yapılacak toprakların pH'ı 5-6,5 arasında
olması tercih edilir. Hafif bünyeli kumlu topraklara iyi yanmış çiftlik gübresi
ve diğer besin elementleri ilave edilerek yetiştiricilik yapılmalıdır.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE TOPRAK İSTEĞİ
Ağır toprak koşullarından hoşlanmaz. Kumlu-tınlı
topraklardan hoşlanır, eğer toprak kumlu ise gübrelemeyle (özellikle hayvan
gübresi) ile ıslah edilebilir. Toprak profilinin 1 m’den daha derin olması ve
taban suyunun da 1 m’den daha aşağıda olması gereklidir.
Tohum çimlenmesi toprak sıcaklığından etkilenmektedir;15
C toprak sıcaklığında 15
günde, 20 C toprak sıcaklığında 5 günde
ve 30 C toprak sıcaklığında ise 1-2 günde çimlenme olur.
KARPUZ
YETİŞTİRİCİLİĞİNDE GÜBRELEME
Karpuzda azot noksanlığında, gövde ince, sert ve lifsi yapılı olur.
Yapraklar genelde açık yeşil renkli, özellikle yaşlı yapraklar sarımsı olurlar.
Meyveler kısa, açık yeşil renkli ve çiçek burnu büzülmüş vaziyette olur.
Karpuzda bor noksanlığında bitkisinde büyüme noktaları ölür. Genç
yapraklar grimsi kahve renkli içe doğru kıvrıktırlar ve çabucak ölürler. Yaşlı
yapraklar klorozludur. Boğum araları kısaldığından bitki boyu normalden kısa
olur.
Karpuzda fosfor
noksanlığında yapraklar donuk koyu yeşil renkli ve küçük
olurlar. Yapraklarda i zaman bronz renkli lekeler görülür. Solgun ve sarkık bir
şekilde dururlar veya erken ölürler. Gövde kısa ve incedir. Meyveler donuk
yeşil renkli ve bronz lekelidir. Yaşlı yaprakların ayasında, şeffaf görünümlü,
kahverengi nekrozlar görülür, ve yaprak saplan kurur.
Karpuzda magnezyum
noksanlığında, yaşlı yapraklarda, damarlar ve yaprak
kenarlarında ince bir bant yeşil kalarak, yaprağın diğer kısımları sararır.
Yaprakların kenarlarında kahverengi lekeler görülebilir. Budanmış bitkilerde
ana gövde yeni sürgünlerin gereksinimini karşılayacak kadar magnezyum absorbe
edemediği için, budanmadan sonra noksanlık görülme ihtimali yüksektir.
Karpuzda mangan noksanlığına çok duyarlıdır. Noksanlık yapraklarda ağ
şeklinde yeşilimsi sari veya tamamen sari kloroz şeklinde görülür. Başlangıçta
en ince damarlar dahi yeşil renklerini korurlar. Sonraları ana damarlar dışında
renk sarı ve sarımsı beyaza döner. Kahve renkli lekeler oluşur. Uç yapraklar
neredeyse tamamen beyaz olurlar. Büyüme geriler ve yeni çıkan yapraklar küçük
kalırlar.
Karpuzda potasyum
noksanlığında yapraklar damarlar civarında mavimsi yeşil
renkte, yaprak kenarları ise bronza kayan renk değişimleri vardır. Genç
yapraklar dalgalı bir hal alırlar. Nekrozlu yapraklar sarımsı kahve ve
kahverengine döner ve kenarlardan başlayarak kuruma görülür. Meyve yumuşak ve gövde
tarafı ince olur.
Toprak hazırlığı esnasında 4-5 ton/da hesabı ile
çiftlik gübresi uygulaması toprağın mikrobiyolojik aktivitesini arttırma,
toprağa oligo elementleri sağlama ve mineral beslenmeyi düzenleme, toprak
nemindeki değişimleri engelleme ve toprak sıcaklığını arttırma gibi işlevlere
sahiptir.
Fosforun tamamı taban gübresi şeklinde, azot ve
potasyumun 1/3’ünü fosforla birlikte,
1/3’ünü ilk çapada (ilk dişi çiçeği görme aşaması),
1/3’ünü de ilk çapadan yaklaşık 1 ay sonra (meyveler elma büyüklüğüne ulaşınca)
verilir. Fakat mutlaka toprak tahliline göre gübreleme yapılmalıdır.
Dekara atılacak gübre çeşidi ve miktarı toprak analizi
sonuçlarına göre olmalıdır.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE SICAKLIK İSTEĞİ
Sıcakları en fazla seven, düşük sıcaklıklardan en
fazla etkilenen sebze türüdür. Yetiştiriciliği minimum 10-12 °C’nin altında
kısıtlanır. Hava sıcaklığı 10 °C’nin üstüne çıkmadan fide dikimi veya tohum
ekimi yapılmamalıdır.
Tohum ekimi için toprak sıcaklığının 15 °C’ye ulaşması
beklenmelidir. 12 °C’nin altında çimlenme olmaz. Yüksek sıcaklıktan fazla
etkilenmez çünkü bir çöl bitkisidir. Optimum
sıcaklık isteği 27-30 °C’dir, fakat 35-45 °C’de zararlanmadan
yetiştirilebilir. Daha yüksek sıcaklıklarda başta ilk meyve dökümleri, daha
ileriki aşamalarda yapraklarda ve meyvede güneş yanıklıkları gibi zararlanmalar
oluşabilmektedir.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE NEM İSTEĞİ
Nem bakımından pek seçici değildir. Yüksek veya düşük
nemde zararlanmadan yetiştirilebilir. Kavun kadar hassas değildir, ancak nemin
% 95’in üzerine çıkması durumunda mantarsal hastalıkların yayılması söz
konusudur.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE IŞIK İSTEĞİ
Işığa bağımlı bir tür değildir ancak ışıktan hoşlanır.
Işıklanmanın önemli etkisi çiçeklenme üzerinedir. Kavunda olduğu gibi kısa gün
koşullarında dişi çiçek oluşumu, uzun gün koşullarında erkek çiçek oluşumu
artar. Bir bitkide 50’ye yakın çiçek oluşur ve bitki bunlardan en fazla 3 tanesini
besleyebilir.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE TOPRAK HAZIRLIĞI VE
EKİM-DİKİM
Karpuz yetiştiriciliği yapılacak alanın çok iyi bir
şekilde sürülmüş olması gereklidir.
Sonbahar aylarında pullukla derin sürüm yapılması
gereklidir. Ekim-dikimden 15 gün önce 15-20 cm derinlikte işlenir. Fide
ile yetiştiricilik yapılıyorsa fide dikilecek çukurlara organik gübre atılır,
yada sıraya ekimde sıra üzerilerine organik gübre uygulaması yapılabilir.
Açıkta yetiştiricilikte sulamasız ocak usulü tohum
ekiminde dekara 300 g tohum kullanılmaktadır. Tohum ekiminde
pünomatik mibzer kullanılması durumunda ise bu oran 100 g/dekara düşmektedir.
Tohum çıkışları olduktan sonra en iyi gelişen 1-2 tanesi bırakılır, gerisi
kesilerek seyreltilir.
Açıkta geniş araziye elle veya mibzerle sıraya ekim
yapılabildiği gibi, su sıkıntısı olan yerlerde ocak usulü ekim daha
avantajlıdır. Fide ile yetiştiricilik ise asıl olarak erkencilikte kullanılır.
Tohumlar 2 gün önceden 25-30 °C’de ön çimlendirme
yapıp sonra tohum ekimi yapmak
8-10 günlük bir erkencilik sağlayacaktır.
Karpuzda aralık ve mesafe oldukça geniştir. Aralık ve
mesafeler, yetiştiriciliğin sulu
olup olmamasına göre değişim gösterir. Sıra arası
1,5- 3,5 m, sıra üzeri 0,5-1 m şeklinde
ekim-dikim yapılabilir.
Çift sıralı yetiştiricilik serada yapılmakta ve çift
sıra arası 1 m, sıra arası 0,5 m, sıra üzeri 0,5 m olacak
şekilde dikim yapılabilir. Buradaki yetiştiricilikte meyve ağırlığı 2
kg ve üzeri olan çeşitlerde meyveler fileye alınır, yada belli bir
büyüklüğe ulaşınca yere indirilir.
Karpuz yetiştiriciliği, alçak tüneller altında fide
elde etme ve don tehlikesi geçtikten sonra esas yerlerine topraklı olarak
şaşırtılmasıyla gerçekleştirilir. Kullanılacak olan harç çiftlik gübresi, kum
ve toprak karışımından elde edilmelidir. Harç hazırlığında kullanılan maddeler,
karıştırılmadan evvel gerekiyorsa 1-1.5 cm.'lik eleklerden geçirilmelidir. Harç
hazırlığında orman toprağı kullanılıyor ise geniş yapraklı orman ağaçlarının
altındaki topraklar olmalıdır.
Eğer orman toprağı kullanılacak ise;
22 teneke yanmış, elenmiş büyükbaş çiftlik gübresi, 23
teneke orman toprağı ve 5 teneke ince sıva kumu
Bahçe toprağı kullanılacak ise;
Ekim 12x15 cm veya 15x15 cm ebadında plastik torbalara
yapılır. Fazla suyu tahliye etmek için torbaların alt uçları ve orta
kısmı 1 cm.'den makaslanır Her torbaya 1 adet tohum bırakılır,
üzerine 1 cm.'lik kapaklık harç atılarak elle hafif bastırılır. Ekimden
sonra süzgeçli kovayla hemen sulanıp üzeri örtülür. Fideler yüzeye çıktığında
örtü hemen kaldırılmalıdır.
Alçak tünel altındaki fidelerin zarar görmemesi için
fazla güneşli havalarda gölgelenmesi gerekmektedir. Havalandırmaya dikkat
edilmeli ve hiçbir zaman hava cereyanında bırakılmamalıdır. Fide torbalarının
yüzeyi zaman zaman kurşun kalem biçimindeki bir çöple hafifçe
karıştırılmalıdır. Fideler 5-6 yapraklı, yaklaşık 20 cm boy ve kurşun
kalem kalınlığında gövdeye ulaştıklarında dikime hazır olurlar.
Dikimden yaklaşık 1,5-2 ay önce fosforun tamamı (55-60
kg/da T.S.P.), potasyumun yarısı (60-65 kg potasyum sülfat) sürüm
derinliğine verilmelidir. Geriye kalan potasın yarısı ile azotun tamamı
dikimden sonra çapa ve suyla birlikte, 4-5'e bölünerek verilmelidir.
Dikim büyüklüğüne gelen fideler 150 m sıra
arası ve 75 cm sıra üzeri mesafelerle dikilirler. Dikilen fidelere
çanak yapılarak her fideye yaklaşık 2 litre can suyu verilir. Toprağın
çatlamaması için üzerine hafifçe kuru toprak çekilir.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE BAKIM İŞLERİ
Dikimden 8-10 gün sonra kaymak tabakasını kırmak ve
yabancı otlar için hafif bir çapa yapılır. Toplam 3-4 çapa yapılır. İkinci çapa
esnasında bitki kök boğazının ve meyvelerin suya temas etmemesi için boğaz
doldurma işlemi yapılır.
KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE SULAMA
İlk su toprak ve havanın yağış durumuna göre
değişmekle birlikte ilk meyveler 2-3 cm çaplandığında verilir. Şartlara
göre 10-15 günde bir aşırı olmamak suretiyle sulama yapılır.
Fazla su hasat sonrası dayanım süresini ve tadını
azaltılır. Bu yüzden yetiştiriciler fazla sudan kaçınmalıdır. Karpuz
meyvelerinin irileşmesi döneminde toprakta yeterli suyun bulunmasını, hasada
doğru ise azalmasını ister. Düzenli bir sulama yapılmazsa bitkilerde gelişme
olumsuz yönde etkilenir. Düzensiz sulama meyvelerin olgunlaştığı dönemde olursa
meyvelerde çatlamaya neden olur.
Geniş alanlarda en pratik sulama, yağmurlama
sulamadır. Karpuz yağmurlama sulamaya çok iyi yanıt verir. Sulama tohum
ekiminden ilk çiçeklenmeye kadar sulama artar, olgunlaşma döneminde su tüketimi
azalır. Derim aşamasında sulama yapılmaz çünkü çatlamalara sebebiyet verebilir.
Sera yetiştiriciliğinde damla sulama veya yüzey sulama yöntemleri
uygulanabilir.
TOZLANMA VE DÖLLEMEYE YARDIM
Çiçek yapısından dolayı tozlanma için bal ya da bombus
arıları gibi polinatörler zorunludur. Erkek çiçeklerden dişi çiçeklere polen
taşıması arılar vasıtası ile olur. Çiçekler sadece bir gün açık kalır.
Tozlanmadan itibaren döllenmenin gerçekleşebilmesi için 24- 36 saat gereklidir.
Yeterli bir meyve tutumu için, eğer çevrede yoksa 4-5 dekara bir arı kovanı
yerleştirilmesi yararlı olacaktır.
HASAT VE PAZARA HAZIRLAMA
Hasat zamanı meyve kabuk rengi parlaklaşması ve meyve
sapındaki tüylerin dökülmesi, meyvenin sapa bağlandığı yerdeki kulakçığın ve
sülüğün kuruması, meyvenin üzerine dokunulduğunda damarların belirgin hale
gelmesi, meyveye vurulunca tok bir ses çıkarması ve şeker ve toplam suda
çözünebilir kuru madde artışı, karpuzda hasat olgunluğunu gösteren
kriterlerdendir.
Karpuz meyveleri ağırlıklarına ve boylarına göre 3kg’a
kadar küçük boylu, 3-5 kg arası
orta boylu, 5-7 kg, büyük boylu, daha üzeri ise çok
büyük boylu olarak sınıflanıp pazara sunulurlar.
MUHAFAZA
Derimden sonra normal koşullarda 20-60 gün
saklanabilir. Daha fazla muhafaza edilirse koflaşma ve sulanma meydana gelir.
İdeal olarak +4 °C’de % 60-70 oransal nemde 3-4 ay muhafaza edilebilir.
Depolamada karpuzlar üst üste fazla konmamalı ve depolarda fazla bekletilmeden
satışa sunulmalıdır.
KARPUZDA GÖRÜLEN HASTALIK ve ZARARLILAR
Alternarya Yaprak Yanıklığı (Alternaria cucumerina
(Ellis & Everh.) Elliott.
Antraknoz Hastalığı (Coletotrichum lagenarium)
Biber Mozayik Virüs Hastalığı (Cucumber mosaic vırus)
Hıyar Mozaik Hastalığı (Cucumber mosaic cucumovirus-
CMV)
Kabak Mozaik Hastalığı (Squash mosaic comovirus-SqMV)
Kabak Sarı Mozaik Hastalığı (Zucchini yellow mosaic
potyvirus- ZYMV)
Külleme Hastalığı (Erysiphe
cichoracearum, Sphaerotheca fuliginea)
Mildiyö Hastalığı (Pseudoperonospora
cubensis)
Karpuz Telli böceği (Henosepilachna elaterii)
Kavun Kızıl Böceği (Rhaphidopalpa foveicollis)
Kavun Sineği (Myiopardalis
pardalina)
Kırmızı örümcekler
Pamuk Yaprak kurdu (Spodoptera littoralis, S.
exiqua (Boisd.) (Lepidoptera: Noctuidae)
Sebzelerde Thripsler
Tütün thripsi (Thrips
tabaci),
Çiçek thripsi (Frankliniella
occidentalis)