DOMATES
YETİŞTİRİCİLİĞİ
Domates sıcak ve ılıman iklim sebzesidir. Yetiştirme
devrelerinde ısı sıfırın altına (-2,-3 °C’ ye) düştüğünde bitki tamamen ölür.
Fidelerin tarlaya dikilmesinde ilkbahar geç donlarının bitmesi
gerekir. Domates yetiştiriciliğinde genellikle gece ve gündüz arasında 6°C
ile 8°C’ lik bir farkın bulunması istenir. Gündüz sıcaklığının 19-26°C, gece
sıcaklığının 14-18°C olduğunda gelişim iyi olur. Domates yetiştiriciliğinde
döllenme olayının ısı ile çok yakın bir ilgisi vardır. Domates çiçek tozları
10°C ve daha yukarı derecelerde istenilen şekilde çimlenerek döllenme
yapılabilmekte ve sıcaklık 15°C’nin altına düştüğünde meyve bağlama yüzdesi
azalmaktadır. Düşük sıcaklıkta polen tozu çok az oluşur, kısmi döllenen şekilsiz
meyveler meydana gelir. 40°C’ nin üzerinde ise çiçek tozları ölür ve meyve
teşekkülü olmaz. Domates tohumlarının çimlenmesi için minimum 10°C, optimum
20-29°C, maksimum 36°C toprak sıcaklığı olması gerekir.
TOPRAK
İSTEKLERİ
Domates derin, geçirgen, su tutma özelliği iyi, humus
ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever. Erkencilik istendiği
zaman kumlu tınlı topraklar uygundur. Toprak pH’sı 5,5-7,0 arasında, tuzsuz-az
tuzlu (2,3 m’dan az) olan topraklarda iyi yetişir. Toprakta pH=5,5’un altında
ise dekara 200-500 kg kireç verilmeli, pH=7,0’nin üzerinde ise her yıl dekara
30-50 kg toz kükürt verilmelidir.
FİDE
YETİŞTİRME
0.08 mm siyah plastikten yapılmış fide torbaları ve
fide yetiştirme kapları kullanılır. Fide yetiştiriciliğinde genel olarak (torf,
perlit, vermikulit) veya (torf, perlit, toprak) veya (yanmış hayvan gübresi,
kum, toprak) gibi karışımlar kullanılır.
Yanmış hayvan gübresi, kum, toprak karışımında 1:1:1
oranı kullanılır. Torf, perlit, toprak karışımında 2:1:1
oranı kullanılmaktadır. Fide yetiştirme materyalinin (hayvan gübresi
hariç) bir toprak fumigantı ile dezenfeksiyon edilmesi faydalıdır. Tohum ekiminden
en az 1 ay önce ilaçlama yapılmalıdır.
TOHUM
EKİMİ
Fide yetiştirme materyali tavlı ise sulamaya gerek
yoktur. Aksi halde, fide yetiştirme materyali ile doldurulmuş fide torbaları
veya fide yetiştirme kaplarının iyice sulanması ve sonra tohum ekiminin yapılması
gerekir. Tohumların 3-4 saat ıslatıldıktan sonra ekilmeleri çimlenmeyi
kolaylaştırır. Tohumlar 1-3 cm. derinliğinde ekilmelidir. Tohum ekimini takiben
tekrar hafifçe sulanması faydalıdır. Kimyasal gübreler tohum ekiminden en
az 15 gün önce fide yetiştirme materyaline karıştırılması
gerekir. Tohumların çimlenmesi için en uygun toprak sıcaklığı 12-15 ºC
olmalıdır. Bu sıcaklıklarda tohumlar 5-13 gün içinde çimlenir. Domates
fidelerinin en uygun şaşırtılma zamanı kotiledon yapraklarının tam gelişmelerini
tamamladıkları ve yere paralel oldukları zamandır. Sağlıklı ve tam gelişmiş
fideler şaşırtılmalıdır.
TOPRAK
HAZIRLIĞI
Domates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için,
toprağın derin sürülerek dikkatle hazırlanması gerekir. Tarla tabanının 50 cm
altında pulluk tabanı denilen geçirgen olmayan bir tabaka varsa bu tabaka
sonbahar başlarında özel pulluklarla kırılmalıdır.
GÜBRELEME
Domateste azot noksanlığı yaprakların küçük kalmasına,
açık yeşil ve sarımsı renk almalarına, ileri aşamada kahverengine dönerek
solmasına sebep olur. Bitki sert ve dik bir görünümdedir. Gövde ince, sert ve
lifsi bir yapıdadır. Çiçekler ekseriya olgunlaşmadan dökülürler. Meyveler
normalden küçük olurlar ve kızarmadan önce uzun bir sure açık yeşil renkli
kalırlar. Domateste bor noksanlığında küçük genç yapraklar kalınlaşmış ve
kırılabilir yapıda oluşurlar, kahverengi nekrotik lekeler vardır. Yaşlı
yapraklar sari renkli olup, kenarlarda renk kahveye dönüktür. Gövde zayıf bir
yapıya sahiptir. Noksanlığın çok şiddetli olması halinde büyüme noktaları ölür,
gövdede morumsu renk oluşur. Meyve sayısı az ve içlerinde kararma
görülür. Domates bitkisinde çinko noksanlığında boğum aralan incelmiş ve
normalin yarısı veya üçte biri oranına kısalmıştır. Dolaysıyla bitki bodur
görünümdedir. Yaşlı yaprakların kenarları bazen yukarı doğru kıvrık olur ve
gayri muntazam dağılmış, sarımsı yeşil lekeli bir görüntüdedir. Klorozlu
bölgelerde sonradan beyazımsı kahve ve kahve renkli nekrotik lezyonlar oluşur
ve hızlı tüm yaprak yüzeyini kaplar. Takiben yaprak kurur ve ölür, portakal
veya gri renkli görünüm almıştır. Başlangıçta damarlar etrafında dar bir şerit
halinde yeşil alan kalır. Orta yapraklar oluşumundan itibaren küçüktür ve koyu
yeşil renklidir, kenarları az çok yukarı doğru kıvrıktır. Yaprak sapına ucuna
doğru, yaprak iyice daralır ve kıvrılır. Yapraklar normalden kalın ve gevrek
bir yapıdadır. Yaprak ana damarlar bazen aşağı doğru kıvrılırlar. Bazen,
yaprakların özellikle alt yüzeylerinde damar renkleri menekşe menekşemsi kahve
renk alırlar. Yaprak tüylülüğü artar ve bunun neticesinde gümüşümsü gri yeşil
bir renk sergilerler. Meyveler küçük kızarırlar. Domates bitkisi fosfor
noksanlığına şiddetli reaksiyon verir. Yapraklar sert ve dik yapıda ve koyu
yeşil veya mavimsi yeşil görünümdedirler. Yaprakların altında, damar boyunca
kırmızımsı menekşe renk oluşumları görülür. Yapraklar geriye doğru kıvrılır.
Yaşlı yapraklar sarıya döner, kahvemsi siyah lekeler oluşur ve erken ölürler.
Gövde ince ve lifsi bir hal alır ve gövdede koyu menekşe lekeler oluşur. Çiçeklenme
ve meyve umu zayıflar. Meyveler küçük ve sert bir yapıda olup olgunlaşmadan,
vakitsiz sararır. Domateste magnezyum noksanlığında yaşlı yapraklarda
damar aralarında, kenarlardan başlayıp içe doğru ilerleyen sararma şeklinde
kloroz görülür. Sonunda bütün yaprak sarıya döner. Kahverengi keler oluşur.
Yapraklar gövdeye doğru sarkar ve ölür. Domates mangan noksanlığına
oldukça duyarlı bir bitkidir. Noksanlık kendini yapraklarda ince damarlar
arasında renk açılması şeklinde belli eder. En ince damarlar dahil, yeşil
damarlar arasında, damarlarla çevrelenmiş açık renkli adacıklar halinde bir
görüntü oluşur. Oldukça tipiktir. Daha sonra hücrelerin ölmesi neticesinde yaz
lekeler kahverengine döner. Yaprak saplan ve gövde üzerinde de kahve ve siya
kahve renkli nekrotik lekeler oluşur. Noksanlık sürerse büyüme noktaları ölür.
Noksanlık şiddetli ise çiçek ve meyve azalır. Meyvede şeker ve C vitamini
kapsamı düşük olur. Domateste potasyum noksanlığında yapraklar genelde
koyu yeşil renkli olup yaşlı yapraklar griye çalan yeşil renktedir. Yaşlı
yapraklarda beyazımsı açık sarı noktalar halinde nekrozlar oluşur. Gövde ince,
zayıf ve noksanlığın şiddetli olduğu durumlarda pek çok tarla domateslerinde
ise daha az görülen lekeli olgunluk potasyum noksanlığı ile ilgili bulunmakta
ve potasyum uygulaması ile giderilmekte veya
azaltılabilmektedir. Sonbaharda dekara 3-4 ton iyi yanmış ahır gübresi
atılarak derince sürülmesi gerekir. İlkbaharda karık hazırlığından önce taban
gübresi verilmelidir. Fosforlu gübrenin hepsi, diğerlerinin üçte biri taban
gübresi olarak verilir. Geri kalan gübreler bitkiler üzerinde meyveler
görülmeye başladığında verilmelidir. Dekardan 5 ton verim alabilmek için saf
olarak 12 kg N, 10 kg P2O5, 25 kg K2O verilmelidir. Meyveler fındık
büyüklüğünü alınca 10-15 gün arayla 2-3 kez yapılacak magnezyum nitrat
uygulamaları (100 lt suya 400-600 gr) ve yaprak gübrelemesi meyve kalitesini
olumlu yönde etkiler. Üst gübrelemeler kaç kez sulama yapılacaksa bölünerek her
sulamadan sonra, toprak tava gelince toprağa serpilerek karıştırılmalıdır. Fide
dikiminden önce tarla 20-30 cm derinliğinde sürülür, diskaro geçirilir.
FİDE
DİKİMİ
İlkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve
hava sıcaklığı 12-15°C’ yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum
ekiminden yaklaşık 7-8 hafta sonradır. Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve
tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi fidelerin gelişmeleri yavaş
olup, bodur kalır, verimleri düşer. Dikim akşama doğru yapılmalı, fideler güneş
altında bekletilmemelidir. Fideler yaklaşık 15-20 cm boylanınca genellikle
dikime hazırdır. Bölgemizde Şubat sonu Mart başından itibaren fide dikimi
yapılır. Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, can suyu ile birlikte, kök ve
kök boğazı hastalıklarına karşı gereken ilaçlamalar yapılmalıdır. Domates
yetiştiriciliğinde sıra arası ve üzeri aralıkları, çeşidin sırık veya yer
çeşidi olmasına göre değişir. Sırık çeşitlerde sıra arası 60-80 cm, sıra üzeri
50-60 cm, yer çeşitlerinde sıra arası 140 cm, sıra üzeri 40-50 cm olmalıdır.
ÇAPALAMA
Fideler dikildikten 2 hafta sonra birinci çapa
yapılır. Masuralar üzerinde yetiştirilen domateslerde çapa genellikle işçiler
tarafından yapılır. Tarla tarımı şeklinde yapılan geniş sahalarda ise traktör
ile çekilen çapa makinelerinden yararlanılır. I. Çapadan 2-3 hafta sonra II.
Çapa yapılır. Bu devrede bitkiler 30-35 cm kadar boy aldıklarında sırık
çeşitlerde II. Çapa ile birlikte sırık da dikilir. Bu çapalamalar esnasında
boğaz doldurma işlemi de yapılır. II. Çapadan sonra yabani otlar ayıklanır,
kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve topraktaki nem korunur.
SULAMA
Domates nemi sever. Su noksanlığında üst yapraklar
kıvrılır. Çok nemli, ağır topraklarda ise bitkiler hastalanır. Toprak nem
eksikliğinin en duyarlı olduğu dönemler; çimlenme, çıkış, çiçeklenme ve meyve
oluşumu dönemleridir. Aşırı toprak nemi vegetatif gelişmeyi hızlandırır.
Meyveler ceviz iriliğini alıncaya kadar gerekmedikçe sulama yapılmamalı, daha
sonraki devrede, yağışlı bölgelerde 2-3, kurak bölgelerde 4-5 kez sulama
yapılmalıdır. Açık tarlada, çiçeklenme dönemi içerisinde su eksikliği,
küçük meyvelerde aşırı dökülmelere neden olur. Hasat zamanı çok sık sulama
yavaş olgunlaşmaya neden olur. Düzenli sulama yaparak domates meyvesinde
meydana gelecek yarıklar önlenebilir. Açık tarlada, karık usulü sulamada,
suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikim tercih edilmelidir. Düzensiz
sulamalarla, sıcak zamanlarda toprak kurursa güneşin topraktan yansımasıyla,
kalsiyum da toprakta noksansa, özellikle toprağa yakın meyvelerin alt
kısımlarında çiçek burnu çürüklüğü meydana gelir. Böyle durumlara, kalsiyum
noksansa kireç uygulaması yapılmalı, toprak yüzeyi malç (yanmış hayvan gübresi,
kompost, sap, saman vb..) ile kaplanmalı, muntazam sulama yaparak, toprağın çok
kurumaması sağlanmalıdır. Sulama suyunda tuzluluk önem arze der. EC 750
ppm’e kadar olursa iyidir.
BUDAMA
Açık tarla domates yetiştiriciliğinde askıya alınan
sırık domateslerde kaliteli ürün elde etmek için koltuk alma ve uç alma
yapılır.
KOLTUK
ALMA
Gövde ile ana yaprakların birleştiği yerde oluşan
sürgünlerin alınmasına koltuk alma denir. İlk koltuk alma işlemi bitkilere
herek verildiğinde başlar ve her 10-15 günde bir tekrarlanır.
Koltuk Almanın Yararları:
- Olgunlaşma daha erken başlar.
- Az sayıda fakat daha iri ve daha düzgün meyveler elde edilir.
- Bakım ve özellikle mücadele ile hasat işleri kolay ve süratli yapılabilir,
masraf azalır.
UÇ
ALMA
Bırakılması istenen son salkımın iki yaprak üzerinden
bitkinin tepe sürgünün koparılmasına uç alma denir.
HASAT
Tarlada yetiştirilen domateslerde tohum ekiminden
hasada kadar 80-100 gün, fide dikiminden hasada kadar 60-80 günlük bir zaman
vardır. Sofralık domatesler gönderilecek pazarın uzaklığına göre değişik
olgunluk devrelerinde ve farklı dönemlerde hasat edilmektedir. Kaliteli
meyvenin, yuvarlak ve düzgün şekilli, uygun büyüklükte (kg.da 6-8 meyve)
olması, dilimsizlik, renk, çekirdek evlerinin az ve küçük olması, az
çekirdeklilik, çekirdek evlerindeki kaygan sıvının yeşil renkte olmaması, meyve
kabuğunun yola dayanmaya elverişli kalınlık ve elastikiyette olması, meyvelerin
çatlamaması, dolgun ve bol etlilik, olgun domateste de sap çukurunun etrafında
yeşil rengin olmaması gerekir. İyi bir çeşit ve uygun koşullarda açıkta yapılan
yetiştiricilikte dekara 4-12 ton ürün alınabilmektedir.