Havuç bir serin iklim sebzesidir. Özellikle çimlenme
ve sonrasındaki erken dönemde soğuklara karşı dayanıklı olması nedeniyle serin
bölgelerimizde erken ilkbahar aylarında ılıman bölgelerimizde ise kış aylarında
rahatça yetiştirilebilmektedir. Havuç yetiştiriciliğinde yağış ve nem çok
olumlu etki yaparsa da sürekli yapış üretimi zora sokar, verim azalmasına neden
olur.
Sıcaklık havuçta renk oluşumuna olumlu etki yapar.
Soğuk ve yağışlı geçen üretim sezonlarında açık renk havuç elde edilir. 10-15
°C’lik sıcaklıklarda oluşan renk tatmin edici bir havuç rengi olmaz. Sıcaklık
kök oluşumuna doğrudan etkili olup yüksek sıcaklıklarda havuç boyu kısa kalır. Düşük
sıcaklıklarda ise havuç boyu çeşit özelliğini
gösterse de bu defa renk ve havucun çapı kötü yönde gelişir. Daha uzun ve açık
renkli havuçlar meydana gelir. Toprak rutubeti de havuç gelişmesine etki ederse
de etkisi sıcaklığın etkisi kadar olmaz. Özellikle kuraklıkta yüksek sıcaklık
ve rutubetle düşük sıcaklık birleşirse havuç üretimimi olumsuz yönde etiler. En
iyi gelişme 20°C civarındaki sıcaklıklarda olur. Sıcak bölgelerde yapılan
ilkbahar üretiminde bitkilerin önemli bir bölümünün yeterli büyüklükte havuç
oluşturmadan generatif faza geçerek çiçeklendiği görülür.
TOPRAK İSTEĞİ
İklim istekleri açısından seçici olan havuç toprak
istekleri bakımından da seçici bir bitkidir. Havuç üretiminin başarısında
toprak yapısının önemli bir etkisi vardır. Toprağın yapısı toprağın derinliği
toprakta köklerde zarar yapan zararlılardan bulunup bulunmadığı başarıyı
etkiler. Hafif bünyeli topraklarda havuç üretimi uygun besleme ve bakım
şartlarında çok iyi sonuç verir. Böyle topraklarda kültürel işlemler çok kolay
ve ekonomik olduğu gibi elde edilen üründe yüksek kaliteye ulaşılır. Havuç
derin bünyeli, serin, besin maddelerince zengin iyi işlenmiş toprak ister.
İmparator grubu havuçlar derin bünyeli, killi kumlu topraklarda başarıyla
üretilirler. Uygun çevre koşullarında killi topraklarda üretilen havuçlarda
yüksek verime ulaşılabilmektedir. Ancak killi topraklarda üretilen havuçlarda
yıkama önemli zorluklar çıkarır. Bu nedenle bu topraklarda yetiştirilen
havuçlar konserve endüstrisinde kullanılır.
Taze olarak değerlendirilecek olan sofralık havuç
üretimi ve erkenci havuç üretimi için hafifi karakterli topraklar tercih
edilmelidir.
Toprak pH’sı havuç yetiştiriciliği açısından önem
taşır. Havuç yüksek asitliğe karşı hassastır. pH 6-6.5 arasında değer taşıyan
topraklar havuç yetiştiriciliği için ideal topraklardır. Toprak pH’sı 5’in altında
olmamalıdır.
TOPRAK HAZIRLIĞI VE EKİM
Havuç yetiştirilmesinde toprak özelliklerinin başarıyı
etkileyen en önemli faktörlerden birisi olması nedeniyle yetiştirme yapacağımız
tarlayı çok iyi incelemeli ve havuç yetiştirmeye uygun olduğunu tespit
etmeliyiz. Ağı killi topraklardan toprak zararlılarınca bulaşık topraklardan
özellikle de nematod ve tel kurdu bulaşık topraklardan mutlaka kaçınılmalıdır.
Böyle topraklarda havuç üretimi son derece yanlış olur.
Havuç tohumlarının geç çimlenmeleri nedeniyle yabancı
otlar hızla gelişerek yeni çimlenmekte olan havuç bitkilerinin gelişmesini
yavaşlatır ve üzerini örterler. Bu nedenle seyreltme ve çapalama işlemleri de
zorlaşır. Tarla seçiminde yabancı ot faktörüde çok büyük önem taşır.
Bütün bu hususlar dikkate alınarak havuç ekilecek
toprağın çok iyi işlenerek ekime hazırlanması gerekir. Havuç tohumlarının küçük
oluşu, geç çimlenmesi gibi özellikleri nedeniyle toprak inceltilerek tohumun
toprakla temasının tam olması sağlanmalıdır.
Ekim dikkatli bir şekilde hazırlanarak inceltilen
toprağa mibzerle yapılmalıdır. Ekim derinliği 2.5-3 cm olmalı bir dekar alana
600-800 gr tohum atılmalıdır. Ekilecek tohum miktarı sıra arası mesafesi olarak
25-30-40 cm’lik aralıklar verilir. Sıra üzeri seyreltme mesafesi ise 5-12 cm
arasında değişir. Havuç tohumunun 10 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda
çimlendiğini görüyoruz. Toprak sıcaklığı bu seviyenin altında ise tohum
çimlenmez çimlenme süresi yeterli sıcaklık oluşuncaya kadar uzar. Havuç
ekiminden sonra meydana gelerek kaymak bağlama da çimlenmeyi önemli ölçüde kötü
yönde etkiler. Havuç tohumu zarar görmeden uzun süre toprakta kalabilir ve
şartlar uygun olunca çimlenir. Bu uzun çimlenme süresi içinde yoğun yabancı ot
gelişmesi olur. Yabancı ot çimlenme ve gelişmenin önüne geçmek için ekim
sonrasında çimlenme öncesi yabancı ot ilacı kullanmak başarıyı arttırır.
BAKIM İŞLERİ
Çimlenme tamamlandıktan ve bitkiler 2-3 hakiki
yapraklı olduktan sonra sıra üzerinde seyreltme yapılır. Çeşit özelliğine bağlı
olarak sıra üzeri mesafeleri ayarlanır. Ancak bu seyreltme döneminde tarlada alıkonulacak
bitkilerin köklerinin zarar görmemesine özen gösterilmelidir.
Seyreltme işçiliği önemli bir maliyet yükler. Bunun
önlenmesi için ekimin pnömatik mibzerle, seyreltme sıklığında ve çimlenme gücü
yüksek tohumla yapılması gerekir.
Seyreltme işleminden sonraki bakım işleri kaba otların
elle alınması düzenli sulama ve mücadele işlerinden oluşur.
Havuç yetiştiriciliğinde azot yanında potasyum da
büyük önem taşır. Bu iki besin elementi verim ve kaliteyi önemli ölçüde
etkiler. Bitki nitrat formunda azotu tercih eder.
Potasyum ise havuçta şeker oranını arttırır. Havuç
özellikle çimlenme ve gençlik döneminde tuza karşı son derece hassastır. Ekimle
birlikte gübre verme bu nedenle yanlış olur. Böyle bir uygulama çimlenme
aksaklıklarına yol açar. Sıralarda boşluklar oluşur. Havuç yetiştiriciliğinde
organik gübreler tercih edilmeli, erken dönem de yoğun inorganik gübreden
kaçınılmalıdır. Toprakta tav nedeniyle gübreleme ekimden bir hafta evveline
kadar yapılmamışsa gübre vermeden ekim yapıp çimlenme tamamlanıp bitkiler 2-3
yapraklı olduklarında gübreleme yapmak daha doğru olur. Dekara 8-10 kg saf
azot, 8-9 kg fosfor ve 12-16 kg potasyumlu gübre hesaplanarak ekimden en az iki
hafta önce toprağın 10-15 cm derinliğine karıştırılmalıdır. Azotun yarısı ekim
öncesinde diğer yarısı da bitkiler 3-4 hakiki yapraklı olduklarında uygulanırsa
yıkanma yoluyla kayıp azalır.
SULAMA
Düzenli sulama havuçta kök gelişiminin primer ve
sekonder de çok önemlidir. Primer dönemdeki susuzluk havuç boyunun kısa
kalmasına, sekonder dönemdeki susuzluk havucun yeterli ölçüde kalınlaşmamasına
ve ayrıca düzensiz sulama isse havucun çatlayarak pazarlanamaz hale gelmesine
neden olur. Bu nedenle havuç yetiştiriciliğinde sulama başarıyı en çok
etkileyen faktörlerden birisidir.
OLGUNLUK,
HASAT VE DEPOLAMA
Havuçlarda olgunluk havucun çeşit özelliklerini
kazandığı tarihten itibaren başlar ve hasat birkaç hafta sürebilir. Daha erken
dönemde hasat edilen havuçlar cılız kalırlar, renkleri açık olur ve düşük
düzeyde şeker içerdikleri için yeterince tatlı olmazlar. Çiğ olarak
değerlendirilen sofralık havuçlarda hasat bu nedenle olgunlaşma tamamlanmadan
yapılmamalıdır. Ancak pazarda boşluk varsa bunu doldurmak amacıyla havuçlar
olgunlaşmasını tamamlamadan da hasat edilebilir. Havuçlarda olgunlaşma süresi
çeşide göre değişir, erkenci çeşitlerde 8-10 hafta, Nantes gibi orta çeşitlerde
12 hafta, geç çeşitlerde 16-18 haftada hasat olgunluğuna ulaşılır.
Hasat, yetiştirilen çeşide, yetiştirme alanının
genişliğine ve pazarlanacak havucun miktarına göre elle veya makineyle yapılır.
Sofralık havuçlar birkaç adedi bir demet yapılarak yaprakları ile veya
söküldükten sonra yaprakları kesilerek torbalar içerisinde pazarlanırlar.
Söküldükten sonra uzun süre kapalı kaplar içinde muhafaza edilen havuçlarda
açılaşma görülür. Bu nedenle uzun süreli muhafaza zorunlu ise havuçların
temizlenerek dere kumu içinde serin bir ortamda muhafaza edilmesi gerekir.
Muhafaza sıcaklıkları sıfırın üzerindeki 3-50C’lik
sıcaklıklardır. Söküldükten sonra muhafaza edilmesi düşünülen havuçlarda
hasatın tam olgunlaşama gerçekleştikten sonra yapılması ve hasat sırasında
havuçların yaralanmamasına özen gösterilmesi gerekir.
VERİM
Havuçlarda verim çeşide, ekim sıklığına ve hasat
zamanına göre değişir. Orta erkenci çeşitlerde dekara verim 2.5-5 ton, geçci
çeşitlerde ise 3-4 ton arasında değişir. Çok başarılı yetiştirmelerde bu
değerler her iki grupta da 1 ton daha yüksek olabilir.
TOHUM
ÜRETİMİ
Ülkemiz havuç tohumu üretimi için son derece elverişli
ekolojik şartlara sahip olan ender ülkelerden birisidir. Ülkemizin bu
avantajlarını kullanarak dünyada havuç tohumu üretiminde söz sahibi ülkelerden
birisi olabiliriz.
Standart çeşitlerde tohum üretimi için önce
pazarlanabilir özelliklere sahip havuçlar üretilir. Bunlar içersinden çeşit
özelliklerini taşımayanlar seçilip ayrılır. Diğerleri kışı hafif d geçen
yerlerde hemen tohumluk parseline 70-80cm sıra arası, 30 cm sıra üzeri
mesafelerde havuçların üst kısmında 2-3 cm’ lik yaprak sapı kalacak şekilde
traş edildikten sonra toprak yüzeyine 2-3 cm kalacak derinlikte dikilirler.
İlkbaharda gelişen havuç başlangıçta yaprak, daha sonrada gövde ve çiçek
özelliklerinde anlatıldığı şekilde gövde ve çiçek demetlerini geliştirerek
tohumlarını olgunlaştırır. Havuç tohumu üretiminde potasyumlu gübreler başarıyı
arttırır. Havuçlarda çiçek şemsiyeleri kademeli olarak meydana geldiği gibi
tohumların meydana gelmesi ve olgunlaşması da kademeli olarak olur. Bu sebeple
hasadın tohumlarını olgunlaştıran şemsiyelerin hasadı şeklinde kademeli olarak
yapılması gerekir. 8-10 cm uzunluktaki sapı ile hasat edilen şemsiyeler gölge
havadar bir yerde kurutularak harmanlanır. Bir dekar alandan 80-100 kg arasında
tohum alındığı belirtilmektedir. Tarafımızdan yapılan çalışmalarda ise
Manisa-Muradiye şartlarında Nantes grubu havuçlarda 1 dekar alandan 130 kg
tohum elde edilmiştir. Bu değerler havı alınmamış tohumu ifade etmektedir.
Havuçlarda ilk çiçeklerle ondan sonra meydana gelen çiçek gruplarından oluşan
tohumların iriliklerinin farklı oluşu nedeniyle bu tohumlar kalibrasyona tabi
tutulmadan eklenirlerse çimlenme farklılıkları oluşur. Bu durum üretimde
başarısızlıklara yol açar. İşte bu sebeple hasat edilen tohumların hasattan
sonra havları alınmalı ve mutlaka kalibrasyona tabi tutularak belli irilikteki
tohumların bir grup oluşturması sağlanmalıdır.
Kış mevsimi donlu geçen bölgelerde ise tohumluk olarak
ayrılan havuçlar donlu dönem geçinceye kadar kum içinde 3-5 °C sıcaklıklarda
muhafaza edilmeli ve don tehlikesi kalktıktan sonra esas yererine açıklandığı
şekilde dikilmelidirler.
HAVUÇ
YETİŞTİRİCİLİĞİNDE GÖRÜLEN HASTALIK VE ZARARLILAR
Domates Öz (Gövde) Nekrozu Hastalığı
Enginar Yaş Çürüklüğü
Bakteriyel Yumuşak Çürüklük Ve Karabacak Hastalığı
Sebze Fidelerinde Kök Çürüklüğü (Çökerten) Hastalığı
Biberlerde Kök Boğazı Yanıklığı Hastalığı
Patates Adi Uyuz Hastalığı
Sebzelerde Beyaz Çürüklükler
Havuç Sineği
Toprak Pireleri